Praktijkhandleiding Griepvaccinatie

Belangrijkste aandachtpunten in 2025

• Dit najaar worden weer trivalente  griepvaccins ingezet, in plaats van quadrivalente. De B/Yamagata-lijn circuleert niet langer en zal in de toekomst naar alle waarschijnlijkheid geen epidemieën meer zal veroorzaken.  Deze lijn is nu uit het vaccin gehaald, conform het WHO advies. 
• In de uitnodigingsbrief voor griepvaccinatie is informatie opgenomen over COVID-19-vaccinatie. De doelgroep voor COVID-19-vaccinatie is dit najaar: mensen van 60 jaar en ouder, volwassenen en kinderen uit de medische hoog-risicogroepen,  mensen van 50-59 jaar die jaarlijks de griepvaccinatie aangeboden krijgen en medewerkers in de gezondheidszorg die direct contact hebben met kwetsbare patiënten. In de griepuitnodiging informeren we mensen van 50-59 jaar dat zij in aanmerking komen voor COVID-19-vaccinatie. Deze groep ontvangt hiervoor geen persoonlijke uitnodiging, 60-plussers wel. 
•  Zwangeren zonder medische indicatie kunnen bij de JGZ een griepvaccinatie halen. Dit kan wanneer zij 22 weken of meer zwanger zijn in de periode 15 oktober tot 1 maart. De verloskundig zorgverlener verzorgt de voorlichting en uitnodigingen. Het consultatiebureau (JGZ) vaccineert. De huisarts speelt geen rol in deze route. Zwangeren met een medische indicatie worden zoals gebruikelijk uitgenodigd door de huisarts voor vaccinatie.  
• Er is een aparte brief beschikbaar voor het uitnodigen van kinderen voor griepvaccinatie. In deze brief staan ook de aspecten rondom informed consent die spelen bij het vaccineren van kinderen. Wanneer je gebruik maakt van het verzendhuis DMDR kunnen zij op basis van geboortedatum deze versie van de brief sturen naar de minderjarige patiënten. Volwassenen krijgen dan een kortere brief (zonder de informatie voor kinderen). Zie het hoofdstuk ‘Uitvoering voor meer informatie.  

Bijlagen

• ICT-specificaties voor het Nationaal Programma Grieppreventie 
• Overzicht ICPC-codes met indicatie voor griepvaccinatie   
• Overzicht ‘te beoordelen’ criteria  

Selecteren en indicaties

Selecteren en beoordelen

Selecteren

Er zijn 2 groepen te onderscheiden:

De Gezondheidsraad adviseert welke groepen in aanmerking komen voor griepvaccinatie.

• Mensen die in aanmerking komen op basis van leeftijd (60-plussers). Dit is de grootste groep, ongeveer 75-80% van de doelgroep.
• Mensen die in aanmerking komen op basis van een medische indicatie. Dit is ongeveer 20-25% van de doelgroep.

Het HIS ondersteunt de selectie van de doelgroep. Ouderen worden geïdentificeerd op basis van geboortedatum. Iedereen die vóór 1 mei 2026 60 jaar of ouder wordt, komt in aanmerking voor griepvaccinatie.

Beoordelen

 Patiënten worden onderverdeeld in een groep met ‘zekere indicaties’, die het HIS automatisch selecteert, en een groep met een ‘mogelijke indicatie’. Bij ‘mogelijke indicaties’ beoordeel je handmatig of er wel of niet sprake is van een indicatie voor griepvaccinatie. In dit overzicht staan de ‘mogelijke indicaties’ beschreven en op welke gronden selectie plaatsvindt. 

Handmatig patiënten toevoegen aan de selectie

Je kunt patiënten tegenkomen die een indicatie voor griepvaccinatie hebben, maar bij wie de selectie niet automatisch plaatsvindt, bijvoorbeeld omdat de specialist de indicatie voor griepvaccinatie stelt. Een deel van deze patiënten zou zich zelf kunnen melden met het verzoek om een griepvaccinatie. Je kunt deze patiënten handmatig aan de selectie toevoegen, met een kenmerk dat ervoor zorgt dat ze ook komende jaren te identificeren zijn. Verschillende HIS’en hebben dit op uiteenlopende manieren ingericht. Vraag zo nodig om instructies bij uw HIS-leverancier.

Griepweigeraars

Mensen die expliciet hebben aangegeven geen uitnodiging meer te willen ontvangen, kun je registreren als ‘griepweigeraar’. Zij komen niet meer in de automatische selectie en ook niet meer in de lijst ‘te beoordelen’, ook niet als ze een nieuwe indicatie krijgen of de leeftijdsgrens passeren.

Indicaties

De volgende groepen mensen komen in aanmerking voor griepvaccinatie: 

• mensen die vóór 1 mei van het volgend jaar 60 jaar of ouder worden 
• bewoners van verpleeghuizen 
• patiënten met een chronische stoornis van de hartfunctie 
• patiënten met afwijkingen en functiestoornissen van de luchtwegen en longen 
• patiënten met een chronische nierinsufficiëntie 
• patiënten met bepaalde neurologische en neuromusculaire aandoeningen (NNMD) 
• patiënten met diabetes mellitus 
• patiënten met dementie 
• patiënten met morbide obesitas (BMI ≥ 40) 
• patiënten met een cochleair implantaat 
• patiënten met een verminderde weerstand tegen infecties (door een onderliggende aandoening en/of medicatiegebruik) 
• patiënten geïnfecteerd met hiv 
• patiënten die recent een beenmergtransplantatie hebben ondergaan 
• kinderen en adolescenten van 6 maanden tot 18 jaar die langdurig salicylaten gebruiken 
• mensen met een verstandelijke beperking 
• zwangeren (zonder medische indicatie) vanaf 22 weken zwangerschap gedurende het griepseizoen 

Patiënten met chronische stoornis van de hartfunctie

Onder deze groep vallen patiënten met:

De volgende aandoeningen zijn geen indicatie voor griepvaccinatie:

• stollingsstoornissen (zoals proteïne S-deficiëntie of factor-V-Leiden)
• kinderen die een hartoperatie hebben ondergaan en daarna een normaal functionerend hart hebben

Patiënten met afwijkingen en functiestoornissen van de luchtwegen en longen

Onder deze groep vallen mensen met:

Patiënten met een chronische nierinsufficiëntie

Patiënten met chronische nierschade en een matig tot ernstig verhoogd risico op cardiovasculaire schade, progressie van nierschade en mortaliteit hebben een indicatie voor griepvaccinatie. Het gaat om patiënten met:

• eGFR 0-44
• eGFR 45-59 én ACR ≥ 3
• eGFR ≥ 60 én ACR ≥ 30

Griepvaccinatie lijkt in deze groep te beschermen tegen cardiovasculaire complicaties en ziekenhuisopname. Ook zijn er nierziekten waarbij de patiënt immuunsuppressiva krijgt en waarbij er ook een indicatie voor griepvaccinatie is.

De volgende aandoeningen zijn geen indicatie voor griepvaccinatie:

• mononier/hoefijzernier
• polycysteuze nierziekte zonder bijkomende nierfunctiestoornis of cardiovasculaire comorbiditeit
• hydronefrose zonder nierfunctiestoornis

Patiënten met bepaalde neurologische en neuromusculaire aandoeningen (NNMD)

Onder deze groep vallen patiënten met:

• een doorgemaakt CVA (bloedig en ischemisch) 
• de ziekte van Parkinson en parkinsonisme
• multipele sclerose
• epilepsie
• neuromusculaire aandoeningen: myasthenia gravis, ALS, spierziekten
• kinderen met psychomotore retardatie
• aandoeningen gecodeerd onder N99 andere ziekte(n) zenuwstelsel

De volgende aandoeningen zijn geen indicatie voor griepvaccinatie:

• hoofdpijn (migraine, clusterhoofdpijn, trigeminusneuralgie)
• radiculaire syndromen en perifere neuropathieën

Patiënten met diabetes mellitus

Iedereen met diabetes mellitus komt in aanmerking voor griepvaccinatie, ook mensen die alleen met dieetaanpassingen behandeld worden. Wanneer de diabetes door succesvolle leefstijlinterventie volledig in remissie is (dus normale suikers en geen medicatie), kan in samenspraak met de patiënt besloten worden om af te zien van griepvaccinatie. Je hebt hier geen actieve rol in (en hoeft deze groep patiënten niet in de selectie uit te sluiten).

Gestoorde glucosetolerantie is geen indicatie voor griepvaccinatie.

Patiënten met dementie

Mensen met dementie zijn gemiddeld kwetsbaarder, en lopen bij griep een verhoogd risico op longontsteking, opname en overlijden (3-4 keer verhoogd risico).

Zie de paragraaf ‘Griepvaccinatie en wils(on)bekwaamheid’ voor overwegingen rond wilsbekwaamheid die meespelen tijdens het vaccineren.

Patiënten met morbide obesitas (BMI ≥ 40)

Bij een griepinfectie lopen mensen met een hoog BMI een verhoogd risico op complicaties: ruim 1,5 keer verhoogd risico op ziekenhuisopname en een 2 keer verhoogd risico op IC-opname en overlijden.

Registreer morbide obesitas onder T83 overgewicht én met de diagnostische bepaling BMI. In de preventiemodule wordt geselecteerd op de diagnostische bepaling BMI en niet op ICPC-code T83.

Vaccineer deze groep patiënten met een langere naald (38 mm). Hier vind je meer informatie over vaccineren met een langere naald.

Patiënten met een cochleair implantaat

Patiënten met een cochleair implantaat (CI) hebben vooral de eerste jaren na plaatsing van het implantaat vanwege een porte d’entree in de schedel een verhoogd risico op (bacteriële) meningitis. De Gezondheidsraad adviseert mensen met een CI griepvaccinatie aan te bieden, met de gedachte dat een griepinfectie kan leiden tot een secundaire bacteriële infectie (vaak otitis media), die op zijn beurt tot een meningitis zou kunnen leiden. Zie voor meer informatie hierover de LCI-richtlijn Vaccinatieadvies bij mensen met een cochleair implantaat. 

Een cochleair implantaat is in het HIS alleen te registreren als ‘behandeling’-code: 1344 cochleair implantaat. Wanneer dit in uw HIS niet mogelijk is, kun je deze patiënten ook handmatig toevoegen aan de selectie voor griepvaccinatie.

Patiënten met een verminderde weerstand tegen infecties (door een onderliggende aandoening of medicatiegebruik)

Dit is een heel brede en moeilijk afgrensbare groep. Zowel onderliggende aandoeningen als behandelingen kunnen de weerstand verlagen.

We noemen een aantal aandoeningen met verminderde weerstand (deze voorbeelden vallen niet onder andere categorieën), maar deze lijst is niet compleet:

De volgende behandelingen veroorzaken een verminderde weerstand:

Tip: zet het ontvangen van retourberichten aan bij uw apotheker. Het AMO van de patiënt is dan completer en verstrekking van (door de specialist voorgeschreven) immunosuppressiva wordt in uw HIS geregistreerd.

In het volgende geval is er geen indicatie voor griepvaccinatie:

• Gebruik van schildkliermedicatie
  Hypothyreoïdie is in veel gevallen het gevolg van een auto-immuunreactie op de schildklier. Deze auto-immuunreactie en de gevolgen van de behandeling hebben geen verminderde weerstand tot gevolg.

Patiënten geïnfecteerd met hiv

Iedereen met een hiv-infectie komt in aanmerking voor griepvaccinatie. Wanneer er geen virus detecteerbaar is en er normale T-cel-aantallen (CD-4) zijn, is er geen sprake van een (klinisch relevante) immuunstoornis. Dan kan in samenspraak met de patiënt besloten worden om af te zien van griepvaccinatie. Huisartsen hebben hier geen actieve rol in (en hoeven deze groep in de selectie niet uit te sluiten).

Patiënten die (recent) een beenmergtransplantatie hebben ondergaan

Het herstel van de immuunfunctie na een beenmergtransplantatie verloopt wisselend. Hervaccinatieschema’s starten in principe 6 maanden na de transplantatie. Wanneer het griepseizoen valt in de periode van 3 tot 6 maanden na de beenmergtransplantatie, kan de vaccinatie naar voren gehaald worden. De vaccinatierespons is dan waarschijnlijk wel verminderd.

De eerste 2 jaar na de transplantatie is er sprake van een (potentieel) ernstige, klinisch significante immuunsuppressie. Gedurende die periode is het advies om ook huisgenoten (en andere intensieve contacten zoals mantelzorgers) mee te vaccineren (op eigen kosten, zij vallen buiten het NPG), en langer als er sprake is van inadequaat immuunherstel, graft versus host disease of aanhoudend gebruik van immuunsuppressiva. 

Daarna is het redelijk om levenslang jaarlijks griepvaccinatie aan te bieden. Patiënten die ooit een beenmergtransplantatie hebben gehad, lijken levenslang een (licht) verhoogde kans op (complicaties van) griep te hebben.

Kinderen en adolescenten van 6 maanden tot 18 jaar die langdurig salicylaten gebruiken

Kinderen en adolescenten die langdurig salicylaten gebruiken kunnen bij het optreden van een virale infectie (vooral waterpokken en influenza) het levensbedreigende reyesyndroom ontwikkelen. Hierbij is sprake van acuut leverfalen en encefalopathie.

Dit syndroom is de reden dat aspirine als pijnstiller niet meer wordt aanbevolen (bij kinderen). Deze groep staat nog wel in het Gezondheidsraadadvies, maar in de praktijk komt deze groep (vrijwel) niet meer voor. Er wordt ook niet op geselecteerd.

Mensen met een verstandelijke beperking

In het Gezondheidsraadadvies staat dat de behandelend arts op individueel niveau griepvaccinatie kan aanbieden aan mensen met een verstandelijke beperking die buiten een instelling wonen als ze een verhoogd risico lopen op (complicaties van) griep. In samenspraak met AVG-artsen is er voor gekozen om de hele doelgroep griepvaccinatie aan te bieden. De groep mensen met een verstandelijke beperking is heel divers. Er zijn op dit moment geen criteria om vast te stellen welke mensen wel, en welke niet een verhoogd risico lopen bij griep.

Zie de paragraaf ‘Griepvaccinatie en wils(on)bekwaamheid’ voor overwegingen rond wilsbekwaamheid die meespelen tijdens het vaccineren.

Zwangerschap

Het vaccineren van zwangeren heeft 2 doelen: 

1. Griepvaccinatie beschermt tegen griep, benauwdheidsklachten en ziekenhuisopname bij baby’s in de eerste 6 maanden. Baby’s onder de 6 maanden kunnen niet gevaccineerd worden tegen griep, maar lopen wel meer risico om ernstiger ziek te worden van griep. Voor een optimale antistofoverdracht via de placenta wordt gevaccineerd vanaf 22 weken zwangerschap. Vaccinatie is zinvol tot een paar dagen voor de bevalling, dus ook hoogzwangeren mogen gevaccineerd worden. Zij geven alsnog antistoffen via de placenta aan het ongeboren kind door. Als pasgeborenen na griepvaccinatie toch griep krijgen, verloopt de infectie meestal mild. 
2. Griepvaccinatie verkleint het risico om zelf ernstiger ziek te worden door griep met als mogelijke gevolgen benauwdheidsklachten of ziekenhuisopname. 

Zwangeren met medische indicatie 

Zwangeren met een medische indicatie worden op basis van die indicatie door de huisarts geselecteerd en uitgenodigd op het vaccinatiespreekuur, ongeacht de termijn van de zwangerschap. Zij kunnen gedurende hun hele zwangerschap veilig gevaccineerd worden. Het primaire doel van de vaccinatie is bescherming van de zwangere. Bescherming van de zuigeling is een secundair doel.  

Mogelijk krijg je vragen van zwangeren met een medische indicatie die tijdens het vaccinatiespreekuur nog geen 22 weken zwanger zijn en overwegen vaccinatie uit te stellen, om zo optimaal gebruik te maken van de placentaire overdracht. Het advies is om samen met de patiënt de voor- en nadelen af te wegen. Hierbij moet rekening worden gehouden met het soort medische indicatie, de termijn die nog moet worden gewacht en de incidentiecijfers voor griep op dat moment. 

Zwangeren zonder medische indicatie  

Zwangeren zonder medische indicatie komen in aanmerking voor griepvaccinatie wanneer zij 22 weken of langer zwanger zijn in de periode van 15 oktober tot 1 maart. De verloskundig zorgverlener verzorgt de voorlichting en uitnodigingen. Het consultatiebureau (JGZ) vaccineert. De huisarts heeft geen rol in deze route. 

Lees hier meer over de griepprik tijdens zwangerschap

Contra-indicaties en bijzondere groepen

Tijdelijke contra-indicaties

Bijzondere groepen

Samenwerking met kleinschalige woonvormen en instellingen

Het is aan te bevelen om contact op te nemen met kleinschalige woonvormen en instellingen wanneer je bewoners wilt vaccineren en om na te vragen wat er aan samenwerking mogelijk is.

Het navragen en registreren van toestemming valt onder de verantwoordelijkheid van de woonvorm of instelling.

Over andere zaken kun je samenwerkingsafspraken maken. In sommige woonvormen is het bijvoorbeeld mogelijk dat het toedienen van vaccinaties gedelegeerd kan worden wanneer daartoe een uitvoeringsverzoek wordt gedaan. In andere gevallen kan het handig zijn wanneer er bij het vaccineren van bepaalde bewoners specifieke begeleiding aanwezig is (bijvoorbeeld bij patiënten met angsten of gedragsproblemen). Ook is het altijd van belang om een afspraak te maken over het moment waarop de vaccinatie plaatsvindt. Houd er rekening mee dat bewoners van kleinschalige woonvormen en/of instellingen in veel gevallen dagbesteding, dagbehandeling of andere bezigheden buitenshuis hebben.

Uitvoering Nationaal Programma Grieppreventie (NPG)

De organisatie van de griep- en pneumokokkenvaccinatie in de huisartsenpraktijk start in mei met het maken van de selectie en eindigt in januari als je de declaratie bij de SNPG hebt ingediend. We lichten de planning voor het programma schematisch toe en beschrijven de aandachtspunten per processtap.

Primair proces griep- en pneumokokkenvaccinatie

Voor zowel de griep- als de pneumokokkenvaccinatie komt het proces grotendeels overeen. Belangrijke verschillen zijn: 

• Het pneumokokkenvaccin PCV20 biedt een langere beschermingsduur, waardoor revaccinatie vooralsnog niet nodig lijkt (zie het Gezondheidsraad-advies 2023) 
• De doelgroep: 
  • bij griepvaccinatie: medische risicogroepen en 60-plussers 
  • bij pneumokokkenvaccinatie PCV20 binnen het NPPV is de selectie alleen op basis van leeftijd: 
    • Leeftijd van 60 jaar en mensen die in het jaar van vaccineren 60 jaar worden. 
    • Leeftijd boven de 60 jaar: 5 jaar ná eerdere uitnodiging voor PPV23 binnen het NPPV (PPV23 werd tot en met 2024 ingezet in het NPPV). 
    • Leeftijd 85 jaar en ouder: inhaalvaccinatie in 2025 voor mensen van 85+ die nog nooit gevaccineerd zijn binnen het NPPV. Deze groep kwam eerder niet in aanmerking. 

• De grootte van de vaccins: verpakking met 10 pneumokokkenvaccins PCV20 is circa 1,3 keer zo groot als de verpakking va n de griepvaccins. Dit vereist voldoende koelkastcapaciteit. 
• Relatieve contra-indicatie bij pneumokokkenvaccinatie: chemotherapie 
• Bevestiging veiligheidsnaald: bij pneumokokkenvaccin draaiend bevestigen 
• Pneumokokkenvaccins kunnen tot expiratiedatum gebruikt worden (i.p.v. vernietigen aan het einde van de campagne) 

Eerste selectie van patiënten

Maak in mei een eerste selectie van patiënten voor een inschatting van het aantal te bestellen griep- en pneumokokkenvaccins. Meer over de selectie van de patiënten voor de griepvaccinatie lees je in het hoofdstuk Selecteren. 

Houd daarbij rekening met het volgende: 

• Het aantal mutaties afgelopen jaar in je praktijk. 
• Aanpassingen in de griepselectie na het advies van de Gezondheidsraad in 2021. 
• Bij de griepselectie: het aantal toegediende vaccins het afgelopen jaar. 

Je HIS ondersteunt je zoveel mogelijk in deze selectie. 

Planning vaccinatiespreekuur

• Het griep- en pneumokokkenvaccin kunnen gelijktijdig worden toegediend in verschillende ledematen. 
• Je kunt het beste tegen griep vaccineren tussen half oktober en eind november. De vorming van antistoffen begint na ongeveer 1 week, bereikt na 4 weken een maximum en blijft bij gezonde ouderen circa 6 maanden op peil. 
• Er zijn in grote lijnen 3 scenario’s voor het vaccinatiespreekuur mogelijk, met daarop diverse variaties. Klik hieronder op de scenario’s om de voor- en nadelen te lezen. 

Koelkastcapaciteit

Eén van de belangrijkste aspecten om bij de planning van het vaccinatiespreekuur rekening mee te houden is de koelkastcapaciteit. De afmeting van een verpakking met 10 pneumokokkenvaccins is 9,9 cm x 5,2 cm x 12,3 cm. Dit is ongeveer 2 keer zo klein als de verpakking van PPV23 (dat tot en met 2024 werd gebruikt in het NPPV), en 1,3 keer zo groot als de verpakking van de griepvaccins. De vaccins moeten bewaard worden in de verpakking om de kwaliteit en stabiliteit van het vaccin te behouden.

Overweeg om een extra (tijdelijke) koelkast te plaatsen, wanneer je verwacht dat de koelkastcapaciteit ontoereikend is.

Vaccins en infographic bestellen

Bestel tussen 3 en 30 juni de griep- en pneumokokkenvaccins en de uitnodigingsmaterialen via de website van de SNPG. In de webapplicatie van de SNPG kun je aangeven op welke dag je de vaccins wil laten leveren. De vaccins worden per 10 stuks geleverd.

Houd bij het bestellen rekening met de planning en organisatie van het vaccinatiespreekuur. Plan de levering van de vaccins minimaal 2 werkdagen voor het vaccinatiespreekuur. Per werkdag kan er een bepaalde hoeveelheid vaccins en aan een maximaal aantal adressen geleverd worden.

Je ontvangt direct na het plaatsen van de bestelling een digitale opdrachtbevestiging. In september word je per mail nogmaals gewezen op de bestelling, die ook terug te vinden is in de bestelapplicatie van SNPG onder ‘Berichten’.

Infographics bestellen

Het RIVM, de SNPG en het NHG hebben de infographics Griepprik en Prik tegen pneumokokken 2025 ontwikkeld: 

• Infograhic Griepprik 2025  

• Infograhic Prik tegen pneumokokken 2025 

Veiligheidsnaalden bestellen

Bestel de veiligheidsnaalden tijdig. De diameter is 0,5-0,6 mm (23-25 Gauge). Kies voor 

• Intramusculaire toediening: 25 mm (standaard aanbevolen toediening) 

• Intramusculaire toediening bij obesitas: 38 mm 

• Subcutane toediening: 16 mm (zelden geïndiceerd), in het geval van stollingsstoornissen.

Naar schatting zal de langere naald (van 38 mm) nodig zijn bij ongeveer 5-10% van de populatie. In 2018 had 1% van de mensen morbide obesitas (BMI >40) en 14% van de Nederlanders ernstig overgewicht (BMI >30). Houd hier bij het bestellen van naalden rekening mee. 

Verzending via verzendhuis

Voor de griepvaccinatie kun je een keuze maken tussen 3 verschillende uitnodigingsbrieven:  

1. een combinatiebrief voor volwassenen en kinderen  

2. een brief voor kinderen 

3. een brief voor volwassenen  

Optie 2 en 3 verlopen via het verzendhuis (DMDR), waarbij er een onderscheid is in leeftijdsgroepen (onder en boven de 16 jaar). Als je gebruik maakt van verzenden via Promedico of zelf de brieven verstuurt, kun je de combinatiebrief gebruiken.  

Bepaal zo nodig in overleg of de uitnodigingen voor de griep- en pneumokokkenvaccinatie in 1 envelop verzonden kunnen worden. Dit is mogelijk wel foutgevoeliger. Vraag ook naar de portokosten. Zie voor meer informatie Uitnodigingsbrief. 

Selectie en controle van bestelde vaccins

Beoordeel in september de eerder gemaakte selectie voor de griep- en de pneumokokkenvaccinatie en controleer of het aantal bestelde vaccins juist is. Je kunt de bestelling tot uiterlijk 8 dagen voor de levering kosteloos wijzigen. Zie ook het hoofdstuk selectie bij griepvaccinatie 

Uitnodigen en informeren

Uitnodigingsbrief

Een persoonlijke schriftelijke uitnodiging van de huisarts is de effectiefste manier om patiënten uit te nodigen. Stuur de uitnodiging bij voorkeur 2 weken voorafgaand aan het vaccinatiespreekuur in oktober of november. 

Er zijn 3 versies van de Uitnodigingsbrief Griepprik 2025 beschikbaar. De uitnodigingsbrief is te personaliseren en kun je op de voorzijde van de bestelde infographic afdrukken. We raden je aan om gebruik te maken van deze uitnodigingsbrieven en deze niet, of zo weinig mogelijk aan te passen, zodat patiënten zo volledig mogelijk worden geïnformeerd. 

Voor huisartsen die geen gebruik maken van een verzendhuis (of van verzendhuis Promedico) is er een combinatiebrief beschikbaar voor zowel volwassenen als kinderen. 

Voor huisartsen die verzendhuis DMDR gebruiken, adviseren we de volgende 2 brieven:

Het verzendhuis kan op basis van geboortedatum onderscheid maken en de juiste brief naar de juiste patiënt sturen, zonder meerwerk voor de huisarts.  

Zie hieronder ook de downloads voor de uitnodigingsbrieven en infographic. 

Downloads

• Uitnodiging voor griepprik – combinatiebrief
• Uitnodiging griepprik kinderen
• Uitnodiging griepprik volwassenen
• Infographic Griepprik 2025

COVID-19-vaccinatie passage in uitnodigingsbrief

De Gezondheidsraad heeft een advies uitgebracht over COVID-19-vaccinatie in 2025. Hierover is in de uitnodigingsbrief voor griepvaccinatie informatie opgenomen.  

De doelgroep van de COVID-19-vaccinatieis dit najaar:  

• mensen van 60 jaar en ouder  
• volwassenen en kinderen uit de medische hoog-risicogroepen 
• mensen van 50-59 jaar die jaarlijks de griepvaccinatie aangeboden krijgen  
• medewerkers in de gezondheidszorg die direct contact hebben met kwetsbare patiënten 

In de griepuitnodiging informeren we mensen van 50-59 jaar dat zij ook in aanmerking komen voor COVID-19-vaccinatie bij de GGD. Deze groep ontvangt hiervoor namelijk geen persoonlijke uitnodiging, 60-plussers wel.  

In 2024 werd de COVID-19-vaccinatie aangeboden aan alle mensen vanaf 18 jaar die jaarlijks de griepvaccinatie aangeboden krijgen. In de huidige situatie is het risico op ernstige ziekte en sterfte voor de 18-49-jarigen uit de griepgroep lager dan in voorgaande jaren, waardoor de toegevoegde waarde van de COVID-19-vaccinatie voor deze groep op dit moment te beperkt is. 

Mensen die jaarlijks de griepvaccinatie ontvangen, vallen onder de medische risicogroep. Onder de medische hoog-risicogroep vallen bijvoorbeeld mensen die ernstig immuungecompromitteerd zijn. In principe worden de medische hoog-risicogroepen door de medisch specialist gewezen op het belang van de COVID-19-vaccinatie.  

Patiëntenvoorlichting

Om vragen van patiënten te beantwoorden kun je gebruikmaken van patiëntinformatie: 

• Thuisarts: Ik denk na over de griepprik
• RIVM: Griepprik 
• RIVM: Bureaukaart griepvaccinatie bij zwangeren 

Achtergrondinformatie voor professionals over de griepvaccinatie

• NHG: NHG-Behandelrichtlijn Influenza 
• SNPG: SNPG.nl 
• RIVM: Griep 
• LCI: Factsheet Influenzavaccinatie 
• Rijksvaccinatieprogramma: Maternale vaccinatie (kinkhoest en influenza) 
• NIVEL: Griepdossier 

Leveren en bewaren van de vaccins

• Vernietig griepvaccins van de vorige campagne vóór ontvangst van nieuwe vaccins.
• RIVM-DVP vervoert de vaccins met actief gekoelde koelwagens.
• Zorg voor voldoende koelkastcapaciteit om de vaccins op de juiste wijze te bewaren. Dit kan betekenen dat er (tijdelijk) een tweede koelkast moet komen.
• Zorg dat er een medewerker beschikbaar is om de vaccins aan te nemen en zo snel mogelijk (binnen 1 uur) in de koelkast te plaatsen. In dat uur moeten de vaccins in een ruimte staan met een temperatuur tussen de 2 en 21 °C.
• Let er bij het opbergen van de griep- en pneumokokkenvaccins op dat de vaccins duidelijk gescheiden en herkenbaar zijn.
• Plaats de vaccins niet tegen de koelende delen van de koelkast om bevriezing en verminderde werkzaamheid te voorkomen.
• De vaccins moeten in de originele verpakking bewaard worden.

Problemen bij ontvangst van vaccins?

• Weiger bij schade de volledige levering vaccins.
• Tel het aantal vaccins en meld eventuele afwijkingen binnen 24 uur na ontvangst van de vaccins bij de SNPG.
• Voor alle vaccins is een goede koude keten van belang. Bij onderbreking van de koude keten zijn vaccins minder lang houdbaar en kunnen ze minder werkzaam zijn. Vul bij onderbreking van de koude keten het meldingsformulier in op de website van de SNPG en zet de betreffende vaccins apart in de koelkast. Het RIVM-DVP neemt dan zo spoedig mogelijk contact met je op. Vernietig de vaccins pas als de DVP aangeeft dat ze niet meer bruikbaar zijn.
• De e-learningmodule van de SNPG  besteedt aandacht aan de koude keten.
• Bewaar bij een productklacht over vaccin(s) de betreffende spuiten zodat het RIVM-DVP de klacht correct kan afhandelen.

Vaccineren

• De griep- en pneumokokkenvaccinatie kunnen gelijktijdig toegediend worden. Prik het griepvaccin links en het pneumokokkenvaccin rechts.
• Vaccineren is een voorbehouden handeling. Zorg dat je aan de voorwaarden (zie Voorbehouden handeling) voldoet wanneer je deze taak aan ander praktijkpersoneel delegeert.
• Voorbereiden vaccins: bij het pneumokokkenvaccin wordt de veiligheidsnaald met een draaiende beweging op het vaccin bevestigd. Bij griepvaccins is dit afhankelijk van het vaccin.
• Prik intramusculair. Ook bij gebruik van antistolling mag intramusculair worden gevaccineerd, mits aan de voorwaarden wordt voldaan (zie Stollingsstoornissen en antistollingsmedicatie). Bij aangeboren stollingsstoornissen is het advies subcutaan te vaccineren.
• Patiënten die tot de nieuwe doelgroepen behoren, maar ten onrechte geen uitnodiging hebben ontvangen, kunnen zich bij de praktijk melden om gevaccineerd te worden.
• Trouwe bezoekers van het vaccinatiespreekuur bij wie de indicatie vervallen is, mag je gewoon vaccineren wanneer zij zich melden.

Vaccineren (op verzoek) van trouwe bezoekers met een vervallen indicatie

Er is een aantal indicaties vervallen in de herziene griepselectie. Dit betreft vrijwel allemaal ‘te beoordelen’-criteria waarbij maar een heel klein deel van de groep mogelijk in aanmerking kwam voor griepvaccinatie (bijvoorbeeld scoliose, waarbij griepvaccinatie geïndiceerd is wanneer de thorax zo vergroeid is dat er een ademhalingsstoornis kan optreden). 

Patiënten met een vervallen indicatie die elk jaar trouw hun vaccinatie kwamen halen en buiten de nieuwe selectie vallen, mogen gewoon gevaccineerd worden wanneer ze zich melden. Het advies is om ze handmatig toe te voegen aan de lijst, zodat ze de komende jaren weer automatisch een uitnodiging krijgen. De verwachting is dat dit een zeer kleine groep is, aangezien de vervallen criteria vrijwel nooit een indicatie voor griepvaccinatie waren, en de vaccinatiegraad onder mensen van 0-59 jaar met een medische indicatie behoorlijk laag is. 

Registreren toegediende vaccins

• Registreer toegediende vaccins op patiëntniveau (door de uitnodigingsbrief te scannen). Let indien van toepassing, op de verschillende batchnummers van de vaccins. Vergelijk patiënten die zijn gevaccineerd met de patiënten op de selectielijst. Overweeg om een herinnering te sturen naar mensen die niet op de uitnodiging hebben gereageerd. 

• Registreer de vaccinatie als medicatievoorschrift: ICPC-code R44 (immunisatie/preventieve medicatie). In de medicatielijst is dan precies terug te vinden wanneer de patiënt de vaccinatie heeft ontvangen. Het voorschrift dat hiervoor gebruikt wordt, is ATC J07BB02. Als datum vul je de dag in waarop het vaccin is gegeven.  Het batchnummer van het vaccin wordt in het HIS op individueel patiëntniveau vastgelegd. Met behulp van het HIS kan dat in 1 keer voor een hele batch. Door in het HIS vast te leggen wie wanneer met welk vaccin (batchnummer) gevaccineerd is, kun je snel nagaan of er een oorzakelijk verband is tussen het afgeleverde vaccin en een (al dan niet ernstige) bijwerking kort na vaccinatie. Het is de verantwoordelijkheid van de HIS-leverancier om ervoor te zorgen dat deze lijsten uitgedraaid kunnen worden. In sommige HIS’en is het mogelijk dat je zelf zo’n lijst kunt uitdraaien. Bij HIS’en waarin dat niet kan, moet de HIS-leverancier deze lijst binnen 24 uur kunnen leveren. 

Daarnaast is de informatie op batchnummerniveau van belang voor het declareren bij de SNPG. Meestal hebben de voor-, hoofd- en nalevering elk hun eigen batchnummer. 

Declareren

Het declareren van de griep- en pneumokokkenvaccins kan gelijktijdig.

Ongebruikte griepvaccins vernietigen

Vernietig aan het einde van het griepseizoen de niet-gebruikte griepvaccins. Je kunt de vaccins niet bewaren voor het volgende griepseizoen, omdat het griepvirus verandert en de houdbaarheidsdatum van het vaccin verloopt.

Let op: pneumokokkenvaccins blijven gedurende het hele jaar werkzaam en hoeven pas vernietigd te worden als de houdbaarheidsdatum is verstreken.

Gedurende het hele jaar

Registratie van indicaties voor griepvaccinatie

Selectie van de doelgroepen voor de griepvaccinatie kan alleen betrouwbaar verlopen als de registratie ervan in het HIS up-to-date is.

Voor een aantal doelgroepen is alleen de specialist in staat om de indicatie voor griepvaccinatie te beoordelen. Dan gaat het vooral om zeldzame ziektebeelden en blijvende longschade na COVID. De specialist kan in polibrieven aangeven dat de patiënt een indicatie heeft voor griepvaccinatie. Je registreert deze indicatie dan in het HIS. Vraag je HIS-leverancier hoe je handmatig een indicatie voor griepvaccinatie toevoegt bij een patiënt. Dit kan via een ruiter zijn, maar er zijn ook HIS’en waarbij het anders geregeld wordt.

Griep

Meestal verloopt griep onschuldig: de meeste mensen genezen zonder medische behandeling. Bepaalde risicogroepen hebben bij infectie een grotere kans op een ernstig beloop of zelfs op overlijden. Complicaties zijn bijvoorbeeld een pneumonie, bronchitis of decompensatio cordis.

Het Nationaal Programma Grieppreventie (NPG) stelt via de huisarts en zorginstellingen griepvaccinatie ter beschikking aan mensen met een verhoogd risico op complicaties en sterfte door griep. Het NPG is gebaseerd op de adviezen van de Gezondheidsraad.

Wat is griep?

Griep is een acute (bovenste)luchtweginfectie die wordt veroorzaakt door het griepvirus, waarbij het slijmvlies van de neus-, keel- of bijholten, en ook dat van de luchtpijp of de longen, ontstoken is. Griep komt in Nederland elk jaar voor, meestal in de wintermaanden. De incubatietijd is 1 tot 4 dagen (meestal 2 dagen). Het begint vaak zeer plotseling met:  

• hoge koorts en koude rillingen 
• hoofdpijn 
• spierpijn in het hele lichaam 
• vermoeidheid 
• keelpijn en droge hoest 

De koorts kan binnen 12 uur oplopen tot ≥ 39 °C en duurt meestal 3 tot 5 dagen. Volledig herstel duurt gemiddeld 1 tot 3 weken. Meestal is griep onschuldig en de meeste mensen genezen zonder medische behandeling. Bovendien verloopt een deel van de infecties asymptomatisch. Bij kwetsbare ouderen en immuungecompromitteerden kunnen de verschijnselen aanzienlijk minder ‘kenmerkend’ zijn en is de kans op een gecompliceerd beloop groter. Bekijk voor meer informatie over de behandeling van griep de NHG-Behandelrichtlijn Influenza. 

Welke soorten griepvirussen zijn er?

Griep wordt veroorzaakt door 1 van de 3 typen influenzavirussen (A, B of C). Bij de mens veroorzaken vooral typen A en B ziekte. Deze typen veroorzaken de seizoensepidemieën. 
De A-virussen worden ingedeeld op basis van verschillen in hun 2 oppervlakteantigenen: hemagglutinine (HA) en neuraminidase (NA). Er zijn 18 hemagglutininesubtypen (H1-H18) en 11 neuraminidasesubtypen (N1-N11) bekend. Dat leidt tot subtypen A-virussen met verschillende antigenen die omschreven worden als H1N1, H2N3, enzovoort. Kleine veranderingen in deze antigenen wordt ‘antigene drift’ genoemd. Dit fenomeen zorgt ervoor dat iemand vaker dan 1 keer met griep besmet kan worden en dat het griepvaccin hierop jaarlijks aangepast moet worden. 

De influenza B-virussen worden onderverdeeld in twee lijnen, namelijk de Yamagata-lijn en de Victoria-lijn. Ongeveer een kwart van de circulerende influenzavirusstammen is een B-stam. De B/Yamagata-lijn circuleert niet langer en zal naar alle waarschijnlijkheid geen epidemieën meer zal veroorzaken. 

Hoe vindt overdracht of besmetting plaats?

Overdracht gebeurt aerogeen via druppeltjes vanuit de neus- of keelholte, of door direct contact. Dit gebeurt vooral in ruimten waar mensen dicht bij elkaar zitten, bijvoorbeeld in een trein of bus, een school of kinderdagverblijf.  Ook worden griepvirussen indirect overgedragen via handen en voorwerpen, zoals een deurknop. Goede hygiënemaatregelen kunnen verspreiding en besmetting beperken.

Wat zijn de kenmerken van een griepepidemie?

We spreken van een griepepidemie wanneer 2 weken achter elkaar meer dan 53 op de 100.000 mensen zich met griepachtige verschijnselen bij hun huisarts melden. Daarnaast moet bij een substantieel aantal van de patiënten uit diverse bronnen een influenzavirus worden aangetoond. De Nivel-Peilstationhuisartsen registreren het aantal personen dat zich met griepachtige verschijnselen bij de huisarts meldt.  Het tijdstip, de ernst en de duur van de griepepidemie zijn afhankelijk van verschillende factoren, zoals het weer, het type griepvirus, de effectiviteit van het vaccin en de vaccinatiegraad. 

In Nederland ligt het begin van de epidemie meestal eind december, maar dit varieert van half november tot begin maart. De epidemie kan tot in mei aanhouden. De piek valt meestal in februari. 

Op de website van het RIVM vind je meer informatie over het aantal nieuwe gevallen van mensen met griepachtige klachten in de afgelopen jaren.  : Feiten en cijfers | RIVM . 

 Incidentie

Per jaar worden gemiddeld 1 op de 15 volwassenen ziek van griep. Dit kan verschillen per jaar. Daarnaast maakt een deel de infectie asymptomatisch door. Onder 0- tot 4-jarigen is de incidentie vaak het hoogst.  

Welke complicaties kunnen voorkomen bij griep?

Sommige mensen met griep hebben een grotere kans op een ernstig beloop of zelfs overlijden. Risicogroepen zijn in het bijzonder ouderen (circa 90% van de sterfgevallen is 60 jaar of ouder), mensen met chronische ziekten, zoals diabetes mellitus en cardiaal of pulmonaal lijden, en mensen met een verminderde afweer. Bij deze groepen kan het griepvirus voor een exacerbatie van de onderliggende aandoening zorgen, zoals respiratoire insufficiëntie bij astma of COPD, decompensatio cordis of een diabetisch coma. Overige veelvoorkomende complicaties zijn secundaire bacteriële infecties, vooral otitis media en pneumonie, acute bronchitis, myocarditis en primaire virale pneumonie. Ook zwangeren en zuigelingen hebben een grotere kans op een ernstiger beloop en daardoor ziekenhuisopname.

Achtergrondinformatie griep

Kijk voor meer achtergrondinformatie, feiten en cijfers over griep, sterfte en verloop van griepepidemieën de afgelopen jaren op de website van het RIVM of bekijk de LCI-richtlijn Influenza.  

Bronnen

• NHG-Behandelrichtlijn Influenza  

• RIVM. Monitoring sterftecijfers Nederland.  

• RIVM. Griep en griepprik.   

• RIVM. LCI-richtlijn Influenza.  

• RIVM. Feiten en cijfers 

• Nivel. Griep centraal: weekcijfers en meer – Nivel Zorgregistraties Eerste Lijn. Utrecht: Nivel, 2024.  

• Jerome I. Seasonal incidence of symptomatic influenza in the United States. Clin Infect Dis 2018;66(10):1511–8.  

• VZinfo (geraadpleegd 19 maart 2024)  

Griepvaccinatie

Jaarlijks krijgen een paar miljoen Nederlanders met een verhoogd risico op complicaties of overlijden door griep door hun huisarts de griepvaccinatie toegediend. De samenstelling van het vaccin wordt elk jaar aangepast en bestaat uit drie geïnactiveerde virusstammen. De gemiddelde effectiviteit van het griepvaccin tegen infectie is 35% en tegen ziekenhuisopname door griep 41%. Dit zijn gemiddeldes en hangt af van verschillende patiënt- en virusgebonden factoren.

Tegen welke virussen beschermt het griepvaccin?

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) adviseert jaarlijks in februari tegen welke griepvirusstammen gevaccineerd zou moeten worden. Het griepvaccin is een geïnactiveerd trivalent vaccin en is gericht tegen 3 griepvirussen van het type A en B. Het aankomende seizoen (seizoen 2025-2026) gaat het om de volgende stammen:  

• A/Victoria/4897/2022 (H1N1)pdm09-like virus 

• A/Croatia/10136RV/2023 (H3N2)-like virus 

• B/Austria/1359417/2021 (B/Victoria lineage)-like virus. 

In het Nationaal Programma Grieppreventie (NPG) worden dit jaar de volgende vaccins gebruikt: Influvac (leverancier: Viatris) en Vaxigrip (leverancier: Sanofi Pasteur). Raadpleeg voor meer informatie over de vaccins de bijsluiterteksten.  

Het vaccin geeft na ongeveer 2 weken bescherming, die ongeveer 6 maanden duurt. Jaarlijkse herhaling van de griepvaccinatie is noodzakelijk vanwege de veranderlijkheid van de griepvirussen en de daarmee wijzigende samenstelling van het vaccin. 

Welke effecten heeft de griepvaccinatie?

Griepvaccinatie verlaagt zowel de transmissie, als het ziektecijfer (morbiditeit) en het sterftecijfer (mortaliteit) door griep. Als de patiënt na vaccinatie toch griep krijgt, verloopt de ziekte meestal minder ernstig. Het effect van de vaccinatie is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de leeftijd van de patiënt, eventuele comorbiditeit en de status van het immuunsysteem. Daarbij spelen nog enkele factoren een rol: de overeenkomst tussen de virusstammen in het vaccin en de circulerende virusstam (de zogenaamde vaccinmatch), het type virus, de mate van viruscirculatie en de virulentie ervan. Het griepvaccin beschermt niet tegen andere virussoorten die griepachtige klachten veroorzaken, zoals rhino- of adenovirussen, die tot bovensteluchtweginfecties leiden. 

Welke bijwerkingen zijn te verwachten?

Er worden vrijwel uitsluitend milde lokale of systemische bijwerkingen van de vaccinatie gemeld, zoals roodheid, zwelling en pijn op de plek waar de vaccinatie is toegediend of griepachtige verschijnselen. Deze ontstaan doordat het afweersysteem bezig is antistoffen op te bouwen tegen de antigenen in het vaccin. Bijna alle bijwerkingen verdwijnen binnen twee dagen. 

Gelijktijdige griep- en pneumokokkenvaccinatie lijkt geen toename in bijwerkingen te geven ten opzichte van afzonderlijk op verschillende momenten vaccineren. Om onderscheid tussen lokale bijwerkingen van de griep- en pneumokokkenvaccinatie te kunnen maken, wordt geadviseerd om bij gelijktijdige vaccinatie de griepvaccinatie links en de pneumokokkenvaccinatie rechts te geven. 

Bijwerkingen melden

Vermoedelijke (ernstige) bijwerkingen moeten volgens de Geneesmiddelenwet gemeld worden bij het Bijwerkingencentrum Lareb. Huisartsen hoeven niet uit te zoeken of de verschijnselen daadwerkelijk een causale relatie hebben met de vaccinatie. 

Er is een uitzonderlijk kleine kans op een anafylactische reactie bij een allergie voor bestanddelen van het vaccin. In geval van een calamiteit (zoals een onverwachte anafylactische reactie) moet er binnen 15 minuten een arts aanwezig kunnen zijn om deze adequaat te behandelen. 

Bronnen

• WHO. Recommended composition of influenza virus vaccines for use in the 2025-2026 northern hemisphere influenza season:2025 
• ACIP CDC: ACIP Adverse Reactions Guidelines for Immunization | CDC .  
• Van Balveren L. Bijwerkingen influenzavaccins nog beter in kaart gebracht. Pharm Weekbl 2019:1547.  
• Rondy M, El Omeiri N, Thompson MG, Levêque A, Moren A, Sullivan SG. Effectiveness of influenza vaccines in preventing severe influenza illness among adults: a systematic review and meta-analysis of test-negative design case-control studies. J Infect 2017;75(5):381–94. 
• Influenza vaccine effectiveness in Europe: Results from the 2022–2023 VEBIS (Vaccine Effectiveness, Burden and Impact Studies) primary care multicentre study – PMC (nih.gov). 
• Grohskopf LA, Alyanak E, Ferdinands JM, Broder KR, Blanton LH, Talbot HK, et al. Prevention and control of seasonal influenza with vaccines: recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices, United States, 2021–22 Influenza Season. MMWR Recomm Rep 2021;70(5):1-28.

Colofon

De volgende organisaties waren betrokken bij de ontwikkeling van deze NHG-Praktijkhandleiding Griepvaccinatie. 

De Gezondheidsraad 
De Gezondheidsraad is een onafhankelijk wetenschappelijk adviesorgaan dat de minister adviseert over de volksgezondheid. 

Ministerie van VWS 
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) vraagt advies aan de deskundigen in de Gezondheidsraad over wie het griepvaccin zou moeten krijgen. Het ministerie van VWS beslist aan wie de vaccinatie gratis wordt aangeboden, en betaalt de vaccins en de uitvoering van het vaccinatieprogramma. 

SNPG 
De Stichting Nationaal Programma Grieppreventie (SNPG) coördineert de uitvoering van het jaarlijkse griep- en pneumokokkenvaccinatieprogramma.  

CvB/CIb 
Het Centrum voor Bevolkingsonderzoek (CvB) en het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb) van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) voeren samen in opdracht van het ministerie van VWS de landelijke regie over het griep-, pneumokokken- en Covid-19-vaccinatieprogramma.  

DVP 
De Dienst Vaccinvoorziening en Preventieprogramma’s (DVP) van het RIVM koopt de griep- en pneumokokkenvaccins in, en zorgt voor opslag en levering aan huisartsen en zorginstellingen. 

LCI 
De Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding (LCI) van het RIVM is 1 van de 5 centra van het Centrum Infectieziektebestrijding (CIb). De LCI stelt richtlijnen voor professionals op voor de bestrijding van infectieziekten, waaronder griep en pneumokokkenziekte. Zorgprofessionals kunnen daarnaast bij de LCI terecht tussen 08:30 en 17:00 voor medisch-inhoudelijke vragen over de griepvaccinatie op telefoonnummer 088 689 7000. 

Kennis over de griepvaccinatie: e-learningmodule 

Op de website van de SNPG is een e-learningmodule beschikbaar over het griepvaccinatie- en pneumokokkenvaccinatieprogramma. Deze module is bedoeld voor doktersassistentes, huisartsen en andere zorgverleners die betrokken zijn bij de uitvoering van de griep- en/of pneumokokkenvaccinatie. Deze e-learning (1 accreditatiepunt) duurt ongeveer een uur.